Okuma listesi hazırlamak en zor işlerden birisi gerçekten de. Başlangıçta genel bir liste vermek en doğrusu. Bu genel listeden beş on kitabı geçen hafta yazmış, Türkçenin damağınızda tat, dimağınızda iz bırakacak eserlerini tercih etmiştim. Aşağıda bu edebi kitaplarla başlanan okuma yolculuğunda yolunuzun tarih ve sosyolojiye sapacağını göz önüne alarak yanınıza nelerin azık olarak alınması gerektiğine dair görüşlerimi aktaracağım.
Ortalama tahsil seviyesinin lise mezuniyeti olduğunu varsayarak -tabii ki altında ve üstünde pek çok okurumun da var olduğunu biliyorum ama böyle bir ortalama almak zorundayım bugünlük- tarih ve sosyolojiye şu kitaplarla giriş yapılabilir:
Tarih
1. Yahya Kemal, Tarih Musahabeleri (Kubbealtı Neşriyat). Büyük şairimizin aynı zamanda ne kadar dikkate değer bir tarih üzerine düşünme metoduna sahip olduğunu belgeleyen kitabı.
2. Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkûresi Tarihi (millet kavramını neredeyse tarih öncesine götürmek gibi bazı modern yanılgıları görmezden gelinebilir başlangıçta.) Turan Neşriyat.
3. Mustafa Akdağ, Türkiye'nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (2 cilt) Cem Yayınevi. Selçuklular devrinden Kanuni döneminin sonlarına kadar Anadolu coğrafyasının sosyo-ekonomik serüveni.
4. Mustafa Nuri Paşa, Netayicü'l-Vukuat, TTK. Bir Osmanlı paşasının özet olarak kaleme aldığı bir Osmanlı tarihi.
5. Marshall G.S. Hodgson, Dünya Tarihinde İslam (Yöneliş Yayınları). Oryantalizme karşı bir oryantalistin İslam tarihini dünya tarihi bağlamında ele alma teşebbüsü. Hodgson'ın diğer kitabı 3 ciltlik İslamın Serüveni (İz Yayıncılık) bu kitabın arkasından okunabilir veya başvuru kitabı olarak kütüphanenizin raflarında yer alabilir.
6. Fernand Braudel, Akdeniz (2 cilt), İmge Kitabevi. Çağımızın en büyük dünya tarihçilerinden Braudel'in Osmanlı tarihinin bir dönemini de içeren, kültürü, toplumu, ekonomisi, gelenekleri ile Akdeniz tarihi. Yaklaşık 1500 sayfalık hacmiyle gözünüzü korkutursa Metis Yayınları'ndan kendisinin editörlüğünü yaptığı iki ufak ciltte toplanmış yine Akdeniz adlı toplam 300 sayfalık kitabını okuyun, ondan sonra ilginizi çekerse bu devasa kitaba sahip olmaya çalışın.
7. Şevket Pamuk, 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914), Gerçek Yayınevi. Yine soru-cevap tarzında kaleme alınmış bir Osmanlı iktisat tarihi. Romancı Orhan Pamuk'un ağabeyi olan Şevket Pamuk, yalnızca tarih anlatmıyor, aynı zamanda Osmanlı hakkında klasikleşmiş pek çok değer yargısını sarsmayı da başarıyor.
8. Donald M. Nicol, Bizans'ın Son Yüzyılları (1261-1453), (Tarih Vakfı Yurt Yayınları). Bizans tarihini sadece İstanbul'un fethine kadarki ilişkilerimiz çerçevesinde tanıyoruz Tabii ona da tanımak denilirse! Nicol'un kitabı, nefis anlatımı ve dakik bilim adamlığıyla bir dönemin nasıl herkesin anlayacağı, dahası ilgileneceği hale getirileceğini gayet güzel bir örnekle ortaya koyuyor.
9. Cornell H. Fleischer, Tarihçi Mustafa Ali (Tarih Vakfı Yurt Yayınları). Ünlü tarihçi ve şairimiz Gelibolulu Mustafa Ali'nin soluk soluğa hayat hikayesi ve geri planda 16. yüzyıl sonunda Osmanlı ilmiyye sınıfının iktidarla ve birbirleriyle ilişkileri üzerine nefis bir çözümleme.
10. Aykut Kazancıgil, Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji (Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları). Derli toplu bir şekilde Osmanlı bilim hayatının 600 yıllık hasılası.
Sosyoloji
1. Doğan Ergun, 100 Soruda Sosyoloji Elkitabı (Gerçek Yayınevi). Soru-cevap şeklinde yazıldığı için sosyolojinin temel meselelerine nüfuzu hızlandıran bir çalışma.
2. Anthony Giddens, Sosyoloji: Eleştirel Bir Yaklaşım (Birey Yayıncılık). İngiltere'de sosyolojinin günümüz duayenlerinden Giddens'ın, sosyoloji öğrencileri için bir el kitabı olarak hazırladığı kolay anlaşılır bir kitap. (Bilmeyenlere hatırlatayım: Giddens, İngiltere Başbakanı Tony Blair'in danışmanlarından ve Üçüncü Yol doktrininin teorisyenidir.)
3. Hazırlayanlar: Tom Bottomore-Robert Nisbet, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi (Ayraç Yayınları). Sosyolojide biraz mesafe kat edenler için belki baştan sona okunmak için değil ama ilgilendiğiniz bölümleri didiklemek için kütüphanenizde bulunması gereken bir kaynak kitap.
4. Zygmunt Baumann, Sosyolojik Düşünmek (Ayrıntı Yayınları). Gündelik hayata sosyolojik açıdan bakmanın yollarını, sosyoloji hakkında genel bilgilerin yanına yerleştirerek veren değerli bir çalışma.
5. Hazırlayan: İsmail Coşkun, 75. Yılında Türkiye'de Sosyoloji (Bağlam Yayınları). Türkiye'ye sosyolojinin girişinin 75. Yılı dolayısıyla İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü tarafından düzenlenen uluslararası sempozyumun tebliğleri. Sırf Tierry Hentsch'in iki müthiş yazısı için bile almaya değer. (Bu arada Hentsch'in Metis Yayınları'ndan çıkan Hayali Doğu'sunu da mutlaka edinmelisiniz.)
6. Hazırlayan: Ümit Meriç Yazan, Sosyoloji Konuşmaları (Timaş Yayınları). Orhan Gencebay'dan Nilüfer Göle'ye kadar çok farklı toplum kesimlerinden ünlünün konferansları ve sosyoloji öğrencilerinin soruları karşısında terleyerek verdikleri cevaplar.
7. C. Wright Mills, Toplumbilimsel Düşün (Kültür Bakanlığı). (Galiba yeni bir baskısı yapıldı geçtiğimiz birkaç yıl içinde ama tesbit edemedim. Kitabın tek kusuru, çevirmenin aşırı derecede öz Türkçe kelime kullanma merakı. Ayrıca son bölümünde benim gördüğüm kadarıyla hiçbir sosyoloğun yapmadığı bir şey yapıyor Mills ve okuyucularına kendi çalışma tekniklerini anlatıyor. Nasıl not tutulur, fişler nasıl dosya haline getirilir? vs. Sırf bu son bölümü yüzünden kitabın itici diline katlanılabilir.)
8. H. Stuart Hughes, Toplum ve Bilinç (Metis Yayınları). 19. ve 20. yüzyıl Avrupa düşüncesini siyasi ve sosyal yapıyla ilişkileri içinde ele alan gözden kaçmış çok önemli bir eser.
9. Raymond Aron, Sosyolojik Düşüncenin Evreleri (İş Bankası Yayınları) Geniş anlamda sosyoloji tarihi.
10. Maurice Duverger, Siyaset Sosyolojisi (Varlık Yayınları). Şirin Tekeli'nin nefis tercümesiyle bu sistematik kitap, siyaset bilimi ile ilgili ilk okunacak kitaplardan birisi.
Tarih ve sosyoloji hakkında şüphesiz birçok başka kitap da bulunabilirdi. Bunlar şimdilik not defterime sizi niçin kaydedebildiklerim. Diğer konularla ilgili listelerin hazırlığı devam ediyor.
SARMAŞIK
Kitap okumakla ilgili kitaplar
Kitap okumanın anlamı üzerine okumak isteyenlere Selim Çoraklı'nın derlediği Kitap Okuma Şuûru (Marifet Yayınları, 1998) adlı kitabı tavsiye ediyorum. İçerisinde Fethullah Gülen'den Cemil Meriç'e, Rasim Özdenören'den İbrahim Canan'a kadar zengin bir yazar kadrosunun okumak ve kitap ile ilgili önemli yazıları yer alıyor.
Kitap okuma teknikleri üzerine Timaş Yayınları'ndan, faydalanacağınızı umduğum yeni bir kitap çıktı: Kitap Nasıl Okunur? Yazarı: Rohn Fry (Öğrenci Çalışma Teknikleri dizisinde).
"Hızlı okuma" ile ilgili soru soranlara -çok fazla ilgilendiğim bir konu olmamakla birlikte- Adil Maviş'in Anlayarak Hızlı Okuma ve Öğrenme Teknikleri (Hayat Yayınları) adlı kitabını incelemelerini tavsiye ederim.
Son olarak bana "Nasıl azimli olunur?" sorusunu sık sık yönelten dertli genç kardeşlerime İbrahim Refik'in Başarı Üzerine Söz Cevherleri (Gökkuşağı Dağıtım) başlığını taşıyan kitabını tavsiye ediyorum. Sonuçta başarı üzerine vecizelerden oluşsa da, bu sözlerin alfabetik bir sırayla verilmiş ve yoğrulmuş olması, yararlanmayı kolaylaştırıyor.
KÜLTÜR BAHÇESİNDEN
İnsan ve Kitap
Canlı ve cansız her varlık bir kitaptır? Her biri birer kitap olan varlıklar ile dolu ve pırıl pırıl bu kainat, elbette ve muhakkak ki, İlahi bir kütüphanedir. İnsandan gayri bütün varlıklar sadece "yazmak" ile "mükellef" tutuldukları halde, insan, hem yazmak.. ama ve hele mutlaka "okumak" vazifesi ile şereflendirilmiştir.
M. Fethullah Gülen
Niye okuruz?
Okurken aradığımız, yeni düşünceler değil, kendi düşüncelerimizin basılı sayfalarda doğrulandığını görmektir. Bize çarpıcı gelen sözler, kendimize mal ettiğimiz -içinde yaşadığımız- bir evrende yankılar yapan sözlerdir. Bu titreşim, içimizde yeni başlangıç noktaları bulmamıza yardım eder.
Cesare Pavese
Mustafa Armağan,Zaman Gazetesi,Kültür Atlası Köşesi(26.05.2000)